Dossiers en activiteiten

Politici en bestuurders in de publieke sector kunnen bijdragen aan integere besluiten. We hebben hen in de loop van de tijd laten zien wat dit betekent voor wetgeving, zienswijzen ingediend en onderzoek gedaan over aanstaande besluiten.

Een aantal onderwerpen hebben we zelf onderzocht om tot oplossingen te komen. We gebruiken een effectmeting (enquête) als methode om impact van (voorgenomen) besluitvorming op alle stakeholders zichtbaar te maken en oplossingen te laten ontstaan die belanghebbenden heel houden of heel maken. Deze kennis hebben we ook ter beschikking gesteld aan andere ngo’s.

In andere gevallen hebben we zienswijzen ingediend en ons op andere manieren ingespannen om de wetgeving positief te beïnvloeden. Zo hebben we presentaties gegeven voor onder meer gemeenteraad Woerden, Provincie Utrecht, Ministerie van EZK en Tweede Kamerleden.

Een samenvatting van onze activiteiten per dossier:

Ruimtelijke ontwikkeling: mijnbouw en compensatie

We voerden een effectmeting uit over plannen om gas te winnen onder een woonwijk in Woerden. De resultaten presenteerden we aan gemeenteraad en Tweede Kamerleden. Bepaalde punten zijn door Tweede Kamerleden overgenomen en met succes gewijzigd in de Mijnbouwwet. Ook dienden we een zienswijze in voor de structuurvisie ondergrond. In het kader van de Omgevingswet zijn we nog steeds actief om integere nadeelcompensatie te bewerkstelligen, met name als initiatiefnemers winst behalen terwijl omwonenden schade lijden.

Wakker geschud door een informatieavond (2015) van de gemeente Woerden met presentatie van Canadees mijnbouwbedrijf Vermilion over hun plannen om gas te winnen onder een woonwijk, hebben we een effectmeting onder alle stakeholders uitgevoerd. Alle belanghebbenden werden uitgenodigd mee te denken over de invloed en gevolgen van de geplande olie- en gaswinning en zich in elkaars positie te verplaatsen. De enquête werd door 197 omwonenden en 12 andere belanghebbenden ingevuld. Het overgrote deel van hen verwachtte negatieve effecten voor omwonenden, m.b.t. milieu, de duurzaamheidsagenda, en toekomstige generaties. Voor oliemaatschappij en het Rijk verwachtte een kleine meerderheid een positief effect.

De resultaten van dit onderzoek, inclusief alternatieven en suggesties voor compensatie, zijn besproken met de wethouder van de gemeente Woerden. Ook hebben we de onderzoeksresultaten gepresenteerd (1,0MB) aan de gemeenteraad en in een later stadium aan een delegatie van Tweede Kamerleden. Deze resultaten zijn door ons vertaald in acht kernpunten en ingediend als zienswijze voor de nieuwe Mijnbouwwet die in 2015 ter consultatie was voorgelegd.

Bepaalde punten zijn door Tweede Kamerleden overgenomen en met succes gewijzigd in de wet. Met name dat niet alleen ernstige schade, maar schade voor vergoeding in aanmerking zou komen (‘ernstig’ werd geschrapt), dit in overeenstemming met het principe van integriteit. Ter ondersteuning van de besluitvorming bij andere kleine velden hebben we de inzichten van de effectmeting vertaald naar een A4 met randvoorwaarden (1,1MB) die kunnen worden aangevuld met locatiespecifieke condities.

Ondertussen werkte de overheid aan de structuurvisie ondergrond (STRONG), waarmee zij “de ondergrondse ruimte ordenen en activiteiten in de ondergrond beter op elkaar wil afstemmen en koppelen aan de bovengrondse activiteiten”. De opgave voor de structuurvisie werd als volgt omschreven: “bieden van ruimte voor mijnbouwactiviteiten voor de energievoorziening”. Deze zinsnede vat de dominante focus van deze structuurvisie ondergrond samen. Met andere woorden, het is toegeschreven naar het benutten. Dit betekende dat deze denkrichting moest worden bijgestuurd ter bescherming van mens, milieu en maatschappij, inclusief toekomstige generaties. Daarom dienden we een zienswijze (de dikgedrukte passages; 1,5MB) in, o.a. gebaseerd op de resultaten van bovengenoemde effectmeting van voorgenomen olie- en gaswinning in Woerden.

Aangezien we onze input slechts beperkt herkenden in de nota van beantwoording (0,5MB), hebben we in overleg met het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een enquête uitgevoerd om te inventariseren hoe andere indieners van zienswijzen de behandeling daarvan hadden ervaren. De uitkomsten van de enquête (2,7MB) waren 78 opmerkingen en 19 vragen waarmee de indieners van zienswijzen aangaven wat er alsnog in de Structuurvisie Ondergrond gewijzigd zou moeten worden op gebied van bescherming van de ondergrond, bescherming van water(kwaliteit), het voorkómen van schadelijke gevolgen mijnbouw, benutting ondergrond, beter borgen van invloed lokaal en/of provinciaal bestuur en andere onderwerpen. Deze resultaten stelden we ter beschikking aan de commissie van de Eerste Kamer, zodat zij hiermee bij de behandeling rekening kon houden.

Doordat onze activiteiten niet onopgemerkt bleven, zijn we uitgenodigd om mee te denken over de Novi, de nieuwe Omgevingsvisie die als basis geldt voor de Omgevingswet (waarin de regels voor ruimtelijke ontwikkeling vereenvoudigd en samenvoegd worden). Mede hierdoor kregen we een positieve indruk van de intenties van deze wet, met name omdat draagvlak door vroegtijdige participatie hoog in het vaandel stond.

Ondertussen schreef het Sociaal Cultureel Planbureau het essay ‘Niet buiten de burger rekenen!’ als een kritische reflectie op wat in de integrale Nationale Omgevingsvisie aan de orde dient te komen. Bezien vanuit het perspectief van de burger vraagt het SCP aandacht voor tien randvoorwaarden om het nieuwe omgevingsbestel te laten functioneren.  Na een positieve interactie met het SCP besloten we onze ervaring met de effectmeting in Woerden te vertalen naar een concreet standaardproces voor initiatiefnemers en bevoegde gezagen om, vanuit de principes van integriteit, te komen tot breed gedragen wijzigingen in de omgeving. Ons proces adresseerde ook de tien randvoorwaarden die SCP noemde.

In juli 2019 bleek echter dat in een latere versie van de Omgevingswet de belangen van omwonenden worden geschaad in de vorm van een gedoogplicht en schadeforfait. Het amendement om hierin verandering te brengen is verworpen.

We zijn nog steeds actief om nadeelcompensatie te bewerkstelligen, met name als initiatiefnemers winst behalen terwijl omwonenden schade lijden.

Lokale democratie: vertrouwen en integraal werken

Op diverse landelijke bijeenkomsten faciliteerden we gesprekken over herstel van vertrouwen in de lokale democratie. We presenteerden onze visie aan een interdepartementale projectgroep en de gemeenteraad van Woerden. Daar heeft het integraal bezien van effecten van  uitgaven/investeringen tot een unaniem aangenomen motie geleid (die helaas niet is uitgevoerd). Later hebben we de partijstandpunten geïnventariseerd m.b.t. thema’s uit de Omgevingsvisie, de samenhang in kaart gebracht, en de resultaten gepresenteerd in de gemeenteraad.

Volgens het Ministerie van Binnenlandse Zaken (Directie Democratie en Burgerschap) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (Team Democratic Challenge) is het duidelijk dat de ontwikkeling van de netwerksamenleving – met mondige burgers en minder overheid – vraagt om een andere verdeling van taken en verantwoordelijkheden, en om andere modellen van samenwerking. In het voorjaar van 2017 organiseerden zij hierover een aantal bijeenkomsten. Ongeveer 80 gemeenteraadsleden, onderzoekers, lokale initiatiefnemers, griffiers, lokaal en landelijk werkende ambtenaren en partnerorganisaties kwamen bijeen om vorm te geven aan een lokale democratie die past bij deze tijd. Als een van de genodigden faciliteerden we de tafel ‘Werken aan vertrouwen tussen burger en bestuur’ en waren betrokken bij de analyse en rapportage.

Als vervolg op deze bijeenkomst gaven we op de Dag van de Lokale Democratie 2017 een workshop over herstel van vertrouwen bij stakeholders. De focus lag op politieke besluiten die schadelijke gevolgen opleveren voor groepen burgers en het afwentelen van schade op de leefomgeving. En de vraag hoe dan wel vertrouwen en draagvlak te creëren.

Op uitnodiging van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid presenteerden we in juli 2017 aan de interdepartementale projectgroep Sociale Cohesie onze visie op de samenhang tussen maatschappelijke systemen en sociale cohesie. We gingen in op onze vertaling hiervan naar een concept Omgevingsvisie voor Woerden (klimaatneutraal 2030), strategische doelen en hoe financiële, ecologische, emotionele en sociale effecten hiervan konden worden gemonitord door college en raad. Onze visie werd met enthousiasme ontvangen maar leverde niet direct concrete navolging.

In januari 2020 brachten we het onderwerp integriteit opnieuw onder de aandacht door te reageren op de internetconsultatie voor de Wet bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur.

Voor meer informatie of aanvraag voor een presentatie/lezing kun je contact met ons opnemen.

In november 2017 presenteerden we aan de gemeenteraad van Woerden onze visie op een effectievere lokale democratie onder de noemer ‘Winwindemocratie’. Hierbij bespraken we knelpunten, oorzaken, ontwikkelingen en concrete oplossingen waaronder:

  • Systeemdenken (circulair) denken i.p.v. oorzaak-gevolg denken (lineair)
  • Een A4 maken met de samenhang tussen dossiers i.p.v. 140 pagina’s per agendapunt/dossier
  • Meer richting geven en toetsen of het ‘de goede kant op’ gaat (vanuit KPI/KPO’s)
    Minder voorschrijven en controleren op details (vanuit wantrouwen)
  • Meervoudige focus: financieel, ecologisch, emotioneel, sociaal rendement
  • Last but not least een integriteitscheck: heel en ongeschonden laten

Maart 2020 nodigde de gemeenteraad van Woerden ons uit voor rondetafelgesprekken met als aanleiding de noodzaak een jaarlijkse besparing gaan doorvoeren van drie tot zes miljoen euro. Hierbij wilden ze geen kaasschaafmethode gebruiken, maar een strategische heroriëntatie doen van de uitgaven en een keuze maken uit een shortlist van thema’s.

Aansluitend op onze (hierboven genoemde) concept Omgevingsvisie voor Woerden, omvatte onze input een samenhangend afwegingskader om kosteneffectief doelen te bereiken. Daarmee toonden we het belang van niet alleen kijken naar een sluitende begroting, maar ook naar sociale, emotionele en ecologische effecten van voorgenomen beleid. Dus integraal bezien welk effect uitgaven/investeringen (en dus ook bezuinigingen) hebben op alle dossiers/resultaatgebieden.

Op 23 april 2020 heeft de gemeenteraad onze voorgestelde werkwijze via een motie (0,2MB) unaniem aangenomen. We verwachten dat dit in Woerden bijdraagt aan:

  1. actiever betrekken burgers/stakeholders bij besluitvorming
  2. kwaliteit van politieke keuzes vergroten
  3. draagvlak bij stakeholders vergroten
  4. de kwaliteit van openbaar bestuur vergroten

Op 24 september 2020 bleek de politieke realiteit dat het College van B&W de motie niet heeft uitgevoerd maar slechts haar raadsvoorstel heeft voorgelegd aan de maatschappelijke partners zonder iets met de feedback te doen. De raad heeft dat in meerderheid geaccepteerd ondanks felle betogen vanuit de oppositie.

Voorjaar 2021 hebben we in het kader van de grootschalige opwek van duurzame energie in Woerden – als onderdeel van de Regionale Energie Strategie (RES) – een zienswijze (0,2MB) ingediend op het concept afwegingskader (samen met stichting Laat Woerden Niet Zakken). Op uitnodiging van de gemeenteraad hebben wij ingesproken en de belangrijkste tien omissies variërend van de link met een vastgestelde Omgevingsvisie en draagvlak als expliciet doel van participatie tot een lokale oplossing voor het schadeforfait bij nadeelcompensatie. Sommige partijen hebben toegezegd actie te ondernemen.

Begin 2022 inventariseerden we partijstandpunten binnen de Woerdense gemeenteraad op verscheidene onderwerpen. We hebben de samenhang in kaart gebracht, hoe belangrijk de partijen elk thema vinden, hoe tevreden ze er over zijn en wat hun belangrijkste verbeterpunten zijn voor de komende vier jaar (gemeenteraadsverkiezingen). De uitkomsten presenteerden we aan de raad, voor het de debat over de Omgevingsvisie. Daarna is unaniem een motie aangenomen om een aantal onderwerpen nader uit te werken en de nieuwe raad te laten beslissen. Ondertussen hebben we dezelfde vragen aan inwoners gesteld en de partijen op de uitkomsten daarvan gewezen.

Landelijke democratie: wetgevingsproces en integrale agenda

We spannen ons in om een integriteitstoets eerder in het wetgevingsproces te brengen. Hierover overlegden we met onderdelen binnen politiek en ministeries. Met enige regelmaat leggen wij bevindingen voor aan Tweede Kamerleden zodat zij actie kunnen ondernemen in de vorm van Kamervragen, moties of amendementen. En in het kader van de verkiezingen 2021 maakten we een integrale agenda post-coronatransitie, die we langs de verkiezingsprogramma’s legden.

In de loop der jaren is bij ons het besef gegroeid dat integriteit (in zin van heel en ongeschonden houden) wettelijk moet worden verankerd om afdwingbaar te zijn. De realiteit is dat te weinig bestuurders dit uit zichzelf doen. Geld is nu de dominante drijfveer, ongeacht de gevolgen. Het is ondoenlijk voor ons en voor de Staten-Generaal om iedere wet hierop minutieus te controleren. Veel wetswijzigingen worden zelfs als hamerstuk aangenomen. Dit betekent dat de integriteitstoets eerder in het wetgevingsproces moet worden ingepast.

We verstuurden het boek ‘Winst van integriteit’ naar alle vaste en vervangende Tweede Kamerleden commissies Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Economische Zaken en Klimaat ter gelegenheid van de dag van integriteit (26 september 2019).

Ook boden we in december dat jaar de Petitie ‘Winst van integriteit’ aan de vaste Kamercommissies BZK en EZK. Met als doel het verankeren van integriteit in wetten. En als concrete casus nadeelcompensatie.

In het kader van onze geefactie (2021) hebben we €1.135 aan donaties mogen ontvangen. Daarmee hebben we heel wat politici, beleidsmakers en bestuurders van schadeveroorzakende organisaties het boek ‘Winst van integriteit‘ kunnen toesturen als handreiking voor beter, integer, beleid.

Soms benutten wij de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) om inzicht te krijgen hoe besluitvorming in een bepaalde kwestie tot stand gekomen is. Bijvoorbeeld verlenging Opsporingsvergunning olie- en gas Utrecht en toetsing financiële draagkracht Vermilion bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Beide besluiten zijn aan de rechter voorgelegd.

Met enige regelmaat leggen wij bevindingen voor aan Tweede Kamerleden zodat zij actie kunnen ondernemen in de vorm van Kamervragen, moties of amendementen.

In juli 2021 overlegden we met Bureau Wetgeving van de Tweede Kamer over mogelijkheden om een integriteitstoets te verankeren bij amendementen. Dit kan slechts in beperkte mate omdat geen contact mogelijk is met stakeholders/uitvoering.

Nu richten wij onze pijlen op de Sector Wetgevingskwaliteitsbeleid binnen het Ministerie van Justitie. Naar aanleiding van de toeslagenaffaire/ongekend onrecht is er een tijdelijke commissie uitvoeringsorganisaties gestart. Die heeft geconcludeerd dat het niet zo best gesteld is met de wetgevingskwaliteit i.r.t. de uitvoering. De wetgevingstoets moet worden verbeterd. Ons initiatief voor een integriteitstoets zoals aangeboden in een petitie aan de Tweede Kamer past hier goed bij.

Voor meer informatie of aanvraag voor een presentatie/lezing kun je contact met ons opnemen.

Verkiezingen zijn hét moment waarop partijen met hun verkiezingsprogramma’s laten zien waar zij voor staan en wat zij in wetgeving willen verankeren. Hierop hebben wij geanticipeerd door een ‘integrale agenda post-coronatransitie’ te maken voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 (samen met een aantal andere maatschappelijke organisaties). Deze omvat een veertigtal thema’s die we op een samenhangende manier zichtbaar hebben gemaakt. Hierover verscheen een artikel in de Volkskrant.

Ook legden we de (concept)partijprogramma’s langs deze thema’s. Onze analyse van partijprogramma’s van de belangrijkste partijen maakte duidelijk dat de partijprogramma’s fors uiteen liepen: van partijen die veel van de thema’s uit de agenda structureel aanpakken, tot partijen die aan deze onderwerpen nauwelijks aandacht besteden.

Deze informatie hebben wij in de zomer van 2020 naar de programmacommissies van de belangrijkste politieke partijen gestuurd en hen uitgenodigd om hiermee rekening te houden in hun partijprogramma. Sommige partijen hebben hiervan gebruik gemaakt.

Om een bijdrage te leveren aan een snelle formatie op inhoudelijke gronden hebben wij in april 2021 een overzicht gestuurd naar informateur Tjeenk Willink van de thema’s waar partijen inhoudelijk overeenstemming over hebben volgens hun partijprogramma’s. Door de integrale werkwijze en inhoudelijke analyse konden wij dit relatief eenvoudig beschikbaar stellen.

Bekijk onze integrale agenda post-coronatransitie

Financiële dienstverlening: hypotheken (afgerond)

Met een effectmeting onderzochten we hoe aanvaardbaar strikte toepassing van de boeterenteclausule wordt gevonden en welke verbeteringen men nodig vindt.

Veel consumenten ervaren de boeterente bij vervroegde aflossing van een hypotheek als onrechtvaardig en belemmerend. De implementatie van de Europese richtlijn MCD (Mortgage Credit Directive) op 14 juli 2016 was een belangrijk moment om de praktijk van boeterente onder de loep te nemen. Dit was ook een kans om bestuurders van financiële dienstverleners inzicht te geven in de suggesties voor verbetering vanuit het klantperspectief. Daarom besloten we in samenwerking met de Stichting New Financial Forum te onderzoeken hoe aanvaardbaar strikte toepassing van de boeterenteclausule wordt gevonden en welke verbeteringen men nodig vindt (zie aankondiging in New Financial Magazine). De enquête werd door 664 consumenten, 47 financieel adviseurs, 13 beleggers en 10 geldverstrekkers volledig ingevuld en leverde meer dan 400 suggesties voor verbetering op.

Meest terugkerende suggestie was: afschaffen. Van de consumenten noemde 83 procent het onaanvaardbaar dat de boeterenteclausule strikt wordt toegepast. Verder vond 71 procent van de adviseurs dit ook en was 30 procent van geldverstrekkers deze mening toegedaan. De volgende tien combinaties van suggesties voor verbetering werden het meest genoemd:

  1. Door toegenomen transparantie en gezonde concurrentie zouden niet alleen de werkelijke kosten mogen worden berekend (conform de Europese hypothekenrichtlijn, MCD) maar ook een plafond moeten worden ingesteld ter hoogte van het Belgische systeem te weten drie maanden rente plus dossierkosten bij (gedeeltelijk) oversluiten.
  2. Het recht per jaar om boetevrij af te lossen moet cumulatief werken, resulterend in een recht op 100% boetevrije aflossing na 5 tot 10 jaar (afhankelijk van het afgesproken percentage).
  3. Voorwaarden bij rentemiddeling moeten worden verbeterd o.a. ook boetevrij bij verkoop huis.
  4. De nieuwe condities moeten ook gelden voor alle bestaande contracten teneinde rechtsongelijkheid te voorkomen en zowel schuldreductie als koopkracht te bevorderen.
  5. Boeterenteclausule moet in balans worden gebracht zodat het een tweezijdige regeling wordt met malus én bonus en beloning bij volmaken van periode of werkelijke opbrengsten en kosten delen.
  6. In sociaal/maatschappelijke zin is er een stelselwijziging nodig die mogelijkheden voor schuldreductie verruimt en het vertrouwen in de financiële sector vergroot.
  7. Lagere lasten maken meer capaciteit vrij om meer af te lossen of de koopkracht te vergroten.
  8. Er is meer transparantie en betere informatie nodig over de werkelijke kosten en hypotheekvoorwaarden en een beter toezicht hierop door AFM.
  9. Eerder aflossen moet fiscaal worden beloond.
  10. Het gevoel van faire behandeling bij consumenten zal worden vergroot door te kijken naar de historie van de klant in termen van totaal betaalde rente en wijzigingen. De eerste keer kan de bank bijvoorbeeld minder kosten rekenen. Ook is dringend gewenst om soepeler om te gaan met boetes en de persoonlijke omstandigheden hierin mee te nemen.

In september 2016 is in de Tweede Kamer een beknopt debat gehouden over de invoering van de Europese hypohekenrichtlijn (MCD). Het was logistiek niet mogelijk om voorafgaand hieraan de beoogde dialoog met vertegenwoordigers van stakeholders te organiseren. Daarom is een samenvatting van de enquêteresultaten verstuurd aan de politiek als mogelijke input voor het debat. Helaas heeft dit initiatief niet tot concrete resultaten geleid.

Heb je tips?

Gezien onze beperkte capaciteit als onafhankelijke en ongesubsidieerde maatschappelijke organisatie, willen we op organische wijze schadelijke wet- en regelgeving aan de orde stellen. Jouw tips over wat je schadelijke wetgeving vindt en wat er zou moeten veranderen zien we graag tegemoet. We zullen dan per onderwerp onderzoeken met welke andere gespecialiseerde maatschappelijke organisatie(s) we dit kunnen oppakken.

Neem contact op

Photo credits: Elijah Macleod on Unsplash

GoGoMo

Stichting Good Governance Monitor bevordert good governance en bestuurlijke integriteit in alle geledingen van onze samenleving

Opgeheven

Per 1 juli 2024 is de stichting opgeheven

Privacy Preference Center