Integrale agenda post-coronatransitie

Mate van commitment aan integriteit, d.w.z. een intrinsieke motivatie om letterlijk en figuurlijk ‘heel te houden of heel te maken’. Zie ook Politieke keuzes vanuit integriteit.

Mate waarin politieke keuzes worden gemaakt vanuit integriteit (in de letterlijke betekenis).

Momenteel wordt integriteit vooral bezien vanuit toepassen van regels en wetten, minder vanuit impact.

Gewenst is dat er altijd getoetst wordt op integriteit in de letterlijke betekenis: ‘heel en ongeschonden’ laten. Dat wil zeggen: geen belanghebbenden benadelen. En als dat wel gebeurt te compenseren (tenzij het een niet-integere/schade veroorzakende praktijk betrof).

Mate waarin het belastingstelsel iedereen proportioneel laat meebetalen (sterkste schouders betalen zwaarste lasten).

Momenteel komt welvaartswinst vooral terecht bij een kleine groep (grote) ondernemingen en vermogenden. Een contrast met besteedbare inkomens, die al decennia nauwelijks zijn gestegen.

Gewenst is dat consistent, op gelijksoortige wijze en proportioneel wordt belast. Idem voor subsidies. Dit stimuleert wat gewenst is/heel maakt/houdt en ontmoedigt wat ongewenst/schadelijk is.

Mate waarin geld en andere middelen worden gebruikt voor onderwijs.

Momenteel worden bestedingen in het onderwijs vanuit efficiëntie gezien, als kosten in plaats van investeringen, en wordt zo veel mogelijk bezuinigd.

Gewenst zijn zodanige investeringen in het onderwijsstelsel dat de basis wordt ontwikkeld voor een samenleving die voor iedereen werkt en de potentie van ieder individu tot wasdom laat komen.

Mate waarin het financieel stelsel zorg draagt voor de juiste hoeveelheid geld(middelen) tegen de juiste prijs, als basis voor een stabiele waarde van dit ruilmiddel.

Momenteel staat meer dan 80% los van de reële economie en wordt gebruikt voor financialisering, speculatie, e.d. Ook vormt dit bubbels in (bestaand) vastgoed en financiële activa.

Gewenst is precies voldoende geld(hoeveelheid) beschikbaar om de gewenste echte productie/diensten van de (reële) economie te faciliteren, zonder groeidwang. Dit alles binnen de grenzen van de draagkracht van de mens en het regeneratievermogen van de natuur.

Mate van speculatie, een manier om geld te verdienen met transacties die gebruik maken van prijsverschillen.

Momenteel wordt dit mechanisme veelal gebruikt om eenvoudigweg winst te maken. Behalve voor de speculant voegt dit geen waarde toe. Het heeft zelfs een potentieel destabiliserend effect.

Gewenst is het gebruik van derivaten te beperken tot het afdekken van risico’s verbonden met eigen bedrijfsvoering.

Mate van schuld aangegaan door bijv. bedrijven en particulieren (dus geen overheidsschulden).

Momenteel is er een onhoudbare mate van schuldcreatie, die niet in verhouding is met groei van het nationaal inkomen. Geld lenen van een (private) bank, die dit uit het niets creëert, is de voornaamste manier waarop geld in omloop komt en tegelijk ontstaat schuld. Hoe lager de rente, hoe aantrekkelijker het aangaan van (grote)schulden, wat zich wreekt als de rente stijgt.

Gewenst is een houdbare mate van schuldcreatie.

Mate waarin de economie voor iedereen werkt, in harmonie met de omgeving.

Momenteel zitten er verschillende weeffouten in. Een eenzijdige focus op winstmaximalisatie voor aandeelhouders leidt tot het afwentelen van risico’s en kosten (in plaats van doorberekenen in prijzen). (Te) euforische tijden en (diepe) crises volgen elkaar op.

Gewenst is een rechtvaardige stabiele economie die voor iedereen werkt, in harmonie met de (natuurlijke) omgeving en waar de prijzen kloppen met de werkelijke (indirecte) kosten en risico's.

Mate van gelijkheid in inkomsten/vermogen (ongeacht de bron ervan) en de mogelijkheid daarmee te voorzien in bestaanszekerheid.

Momenteel wordt Nederland onterecht gezien als een eerlijk land met relatief kleine verschillen in inkomen en vermogen.

Gewenst is een grotere mate van bestaanszekerheid door meer gelijkheid in inkomen (ongeacht of je werk hebt, pensioen ontvangt of een vangnet gebruikt) en vermogen (belang in bedrijven, overwaarde in huis, pensioenaanspraken).

Mate van gezondheid van milieu, flora, fauna en klimaat.

Momenteel is er een ongebreidelde groei van het exploiteren van de aarde op een schaal die het regeneratievermogen van de aarde overstijgt. Hieronder ligt een onbewustzijn van interconnectiviteit (dat alles met alles verbonden is) en onbewustzijn van interdependentie (de onderlinge afhankelijkheden).

Gewenst is dat we in ons individueel en collectief handelen rekening houden met de integriteit van de aarde. De gezondheid hiervan is bepalend voor de gezondheid van alles wat leeft, inclusief wijzelf en toekomstige generaties.

Mate waarin zaken als gezond voedsel, gezond water, gezonde energie en een gezonde leefomgeving (inclusief passende huisvesting) toereikend zijn.

Momenteel beschikken veel mensen (ook in Nederland) niet, of in onvoldoende mate, over deze basisvoorzieningen. Ook de gezondheid ervan is niet vanzelfsprekend.

Gewenst is dat deze basisvoorzieningen voor iedere burger in voldoende mate beschikbaar, bereikbaar (betaalbaar) en gezond zijn.

Mate waarin geld en andere middelen besteed worden aan een gezondheidszorg.

Momenteel worden bestedingen in de gezondheidszorg gezien als kosten in plaats van investeringen, en wordt zo veel mogelijk bezuinigd. Het stelsel blijkt niet pandemieproof.

Gewenst zijn zodanige investeringen in het gezondheidszorgstelsel dat de basis wordt ontwikkeld voor een samenleving waarin ieder individu wordt gestimuleerd en ondersteund om gezond te blijven of (weer) gezond te worden.

De mate van lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn van ieder individu.

Momenteel neemt het aantal mensen met ouderdomsziekten fors toe door vergrijzing. Flexibilisering van arbeidsrelaties heeft effect op psychische gezondheid en de mentale druk op jongeren en jongvolwassenen lijkt toe te nemen. Voor de volksgezondheid liggen ook risico's in de intensieve veehouderij en klimaatverandering (o.a. hittestress, verspreiding van ziekteverwekkers, allergenen). Deze onderwerpen lijken geen prioriteit te krijgen als het verband met volksgezondheid indirect of op lange termijn is; een groot contrast met het handelen rond COVID-19.

Gewenst is het integraal bevorderen van gezondheid in de zin van lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn van ieder individu op korte en lange termijn.

Mate waarin samenleving en ruimte goed aan elkaar passen, rekening houdend met individuele en gemeenschappelijke belangen.

Momenteel is er onvoldoende (kwaliteit) van natuur en onvoldoende ruimte voor wonen (wooncrisis). Landbouw, veeteelt en (effectgebied van) industrie leggen een groot beslag op ruimte, terwijl de producten ervan slechts ten dele voor Nederland bedoeld zijn.

Gewenst is proportionele ruimte voor (en betere harmonie tussen) kwalitatief goede natuur, wonen, landbouw/veeteelt en industrie.

Mate waarin verschillen in geloofsovertuiging, afkomst, gender, huidskleur, etc., worden geaccepteerd.

Momenteel is er impliciet en expliciet discriminatie, ondanks dat de grondwet dit verbiedt.

Gewenst is dat ieder individu door ieder ander wordt beoordeeld op basis van (effecten van) gedrag en niet op basis van zijn of haar identiteit, persoonlijke kenmerken of voorkeuren. Schadelijk gedrag is te allen tijde reden tot interventie/compensatie.

Mate van samenhang en verbondenheid in de samenleving, waarin ieder individu binnen zijn of haar vermogen kan meedoen en het gevoel heeft erbij te horen.

Momenteel worden groepen mensen buitengesloten. Dit bemoeilijkt het opbouwen van een zo zelfstandig mogelijk bestaan in harmonie met andere mensen/groepen.

Gewenst is de randvoorwaarden te creëren waaronder ieder zo zelfstandig en volwaardig mogelijk kan leven en naar vermogen bij kan dragen.

Mate waarin mensen zich veilig voelen.

Momenteel voelt een deel van onze samenleving zich bedreigd door incidenten (of de beeldvorming daarover) en andere ontwikkelingen waardoor hun belang geschaad wordt (of in potentie geschaad kan worden).

Gewenst is dat iedereen zich veilig voelt door rechtvaardige, gelijke behandeling en niemand de noodzaak voelt anderen te bedreigen/benadelen om in eigen (basis)behoeften te voorzien.

Mate waarin nationale en internationale belangen defensie noodzakelijk maken.

Momenteel zorgt de verdediging van nationale, politieke, economische en andere belangen voor noodzaak tot omvangrijke uitgaven aan defensie. Denk ook aan ontwikkelingen als klimaatverandering/klimaatvluchtelingen die als belangrijke dreiging door het leger zijn geïdentificeerd.

Gewenst is de oorzaken hiervan weg te nemen, wat de noodzaak van defensie minimaliseert.

Mate waarin het vluchtelingenbeleid wordt ervaren als rechtvaardig wat betreft het belang van de vluchtelingen en reeds aanwezige inwoners.

Momenteel worden vluchtelingen door sommige inwoners gezien als bedreiging van de eigen belangen, vooral wanneer het lijkt dat vluchtelingen bevoordeeld worden ten opzichte van hen. Beleid is defensief en procedures duren te lang.

Gewenst is een vluchtelingenbeleid in harmonie met de omgeving die hen opvangt, met een proactieve houding over opvang en snelle uitslag over toelating.

Mate waarin overheidsbeleid rekening houdt met de impact op (de belangen van) toekomstige generaties.

Momenteel is beleid vooral gericht op de korte termijn. Het houdt te weinig rekening met langetermijneffecten van keuzes.

Gewenst is beleid ook af te stemmen op het belang van toekomstige generaties.

Mate waarin burgers vertrouwen hebben in politiek en instituties.

Momenteel is het vertrouwen van burgers in politiek en instituties laag. Zij hebben het gevoel dat er te weinig oog is voor hun belangen (en wel voor belangen van anderen).

Gewenst is dat het trackrecord van overheid en politici vertrouwen geeft in oprechte en integere afweging van belangen.

Mate waarin burgers wetgeving als rechtvaardig ervaren.

Momenteel zijn er wetten die bepaalde groepen bevoordelen en/of anderen (onevenredig) benadelen, direct danwel indirect.

Gewenst is bij nieuwe wetgeving het voorzorgsbeginsel toe te passen en te voorkomen dat deze de belangen van bepaalde groepen schaadt (zie Politieke keuzes vanuit integriteit). En bestaande wetgeving hierop aan te passen.

Mate waarin de overheid transparant en tijdig informatie beschikbaar stelt aan geïnteresseerden.

Momenteel komt het voor dat overheid informatie probeert te verbergen c.q. openbaring te vertragen. In die gevallen kan zij ook zichzelf niet controleren (via Tweede Kamer).

Gewenst is dat de overheid informatie over inhoud en proces (incl. invloed lobby) proactief en maximaal beschikbaar stelt.

Mate waarin journalisten op basis van onderzoek integere berichtgeving in de media (kunnen) publiceren.

Momenteel brengen onderzoeksjournalisten, dankzij hun eigen vasthoudendheid, in toenemende mate misstanden aan het licht. Maar zij worden hier op allerlei manieren in gedwarsboomd. Media beïnvloeden in bepaalde gevallen bewust de publieke opinie.

Gewenst is dat onderzoeksjournalisten toegang hebben tot alle informatie en worden gestimuleerd om de hele waarheid boven tafel te krijgen en te publiceren.

Mate waarin landen gelijkwaardig met elkaar en met elkaars belangen omgaan zodat het beleid van de een de belangen van de ander niet schaadt.

Momenteel benadeelt Nederland als (winst)belastingparadijs de belangen van andere landen.

Gewenst is dat landen elkaar behandelen zoals ze zelf behandeld willen worden.

Mate waarin handelsverdragen de belangen van mens, milieu en maatschappij beschermen en bevorderen.

Momenteel beschermen handelsverdragen de belangen van private partijen en is compensatie voor schending afdwingbaar via speciale zakenrechtbanken buiten nationale rechtbanken om.

Gewenst is dat handelsverdragen de belangen van mens, milieu en maatschappij beschermen en bevorderen en compensatie eisen van private partijen die schade veroorzaken zonder speciale rechtbank.

Mate waarin het sociale zekerheidsstelsel voor iedereen die dat nodig heeft een rechtvaardig vangnet biedt.

Momenteel is het stelsel niet voor iedereen in evenredige mate toegankelijk en is de controle erop excessief (en kostbaar).

Gewenst is een stelsel dat iedereen die dat nodig heeft ondersteuning biedt om er weer bovenop te komen en naar draagkracht mee te doen in de samenleving.

Mate waarin het pensioenstelsel voor ieder toegankelijk is en een pensioenuitkering levert die in verhouding staat tot de inleg.

Momenteel is verhouding inleg/uitkering voor oudere generaties doorgaans gunstig maar in toenemende mate onzeker. En voor jongere generaties ongewis.

Gewenst is een stelsel dat aan ieder een eigen pot toekent die proportioneel is aan de inleg. En daarbij de keuze biedt wat betreft de mate van risico met bijbehorende (on)zekerheid wat betreft uiteindelijke uitkering.

Mate waarin mobiliteit ten dienste staat van de mens en milieu.

Momenteel zijn er veel vormen van mobiliteit (financieel) aantrekkelijk, die schade veroorzaken aan mens en milieu.

Gewenst is voor mensen aantrekkelijke mobiliteit die het milieu heel houdt.

Mate waarin voldoende werk beschikbaar is, passend bij de persoonlijke wensen en capaciteiten.

Momenteel is er mismatch van vraag en aanbod: in een aantal sectoren is veel werk beschikbaar en in andere juist grote tekorten. Voorgestelde oplossingen houden vaak te weinig rekening met persoonlijke competentie/ambitie en maatschappelijk nut op lange termijn.

Gewenst is dat er voldoende werk beschikbaar is dat aansluit bij persoonlijke competentie/ambitie. En met arbeidsvoorwaarden (zekerheid qua contractvorm, verdienste, etc.) die aansluiten bij de persoonlijke wensen en maatschappelijk nut.

Mate waarin financieel/economische crises schadelijke gevolgen hebben.

Momenteel wordt een diepe crisis gevolgd door een nog diepere. Hoe dieper een crisis, hoe langer de herstelperiode, en hoe pijnlijker de effecten in brede zin.

Gewenst zijn (zo weinig mogelijk) financieel/economische crises van beperkte diepte en omvang.

Mate waarin technologie werkt ten dienste van de samenleving zonder ongewenste effecten te veroorzaken.

Momenteel komen de vruchten van technologie veelal terecht bij een beperkte groep. De (schadelijke) effecten ervan zijn vaak merkbaar voor een veel grotere groep, die er soms part noch deel aan heeft.

Gewenst is technologie waar een zo groot mogelijke groep in de samenleving baat bij heeft en waarvan wordt voorkomen dat ze de belangen van bepaalde groepen schaadt.

Mate waarin de waarde van geld stabiel blijft.

Momenteel streeft ons monetair beleid (de ECB) naar (beperkte) inflatie. Dit is gunstig voor hen die schulden bezitten maar ongunstig voor hen die tegoeden hebben.

Gewenst is een monetair beleid dat leidt tot stabiele waarde van geld.

Mate waarin ongezonde bijproducten (afval, luchtvervuiling, broeikasgassen) ontstaan als gevolg van economische activiteit.

Momenteel wordt landelijk beleid voorbereid (Omgevingswet) dat de criteria voor schadelijke bijproducten deels aan de lokale invulling overlaat.

Gewenst zijn strikte en zo laag mogelijke grenzen voor ongezonde bijproducten, vanwege het schadelijk effect op de leefomgeving.

De totale kosten van gezondheidszorg.

Momenteel is er sprake van explosief stijgende vraag naar zorg, een ontwikkeling die zich naar verwachting zal voortzetten (o.a. vanwege demografische ontwikkelingen). De kosten van medicijnen en behandelingen zijn door invoering van marktwerking flink hoger geworden.

Gewenst is de oorzaken van de stijgende vraag en kosten van zorg weg te nemen. En voldoende kwaliteit te borgen.

Mate waarin de woningmarkt voorziet in passende woonruimte voor iedereen.

Momenteel zijn er problemen aan de aanbodkant, vooral van goedkope koopwoningen en vrije sector huurwoningen (maar ook in de sociale huursector). Door stijgende prijzen van koopwoningen (en navenante huren), kunnen kunnen steeds grotere groepen hun woonwensen niet realiseren.

Gewenst is een balans tussen vraag en aanbod van huur- en koopwoningen, zodat een passende en betaalbare woning voor iedereen beschikbaar is.

Mate waarin (multinationale) ondernemingen de gelegenheid krijgen om belasting te ontwijken.

Momenteel maken (multinationale) ondernemingen gebruik van mazen in de wet om (winst)belasting te ontwijken.

Gewenst is deze belastingontwijking effectief te bestrijden.

Mate waarin lobby voor private belangen er in slaagt politieke keuzes en wetgeving te beïnvloeden.

Momenteel spelen private lobbyactiviteiten zich achter de schermen af, maar ze komen tot uitdrukking in ongefundeerde voordelen in het belang van private partijen. Meestal benadeelt dit andere belanghebbenden. Dit heeft een inherent negatieve invloed op politieke keuzes die heelheid beogen.

Gewenst is volledige transparantie over lobbyactiviteiten, zodat de invloed op politieke keuzes zichtbaar is en in democratische besluitvorming kan worden meegewogen.

Integrale agenda post-coronatransitie
(CC) BY-NC-SA
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/

Bronnen:
Stichting Good Governance Monitor (GoGoMo),
De Grote Transitie (Our New Economy),
De Transitiemotor (DRIFT / Erasmus Universiteit)